Klima aldaketa eta pandemia berrien arriskua

Klima‑krisiak kontrako efektu asko ditu, nahiz eta batzuetan modu okerrean gure eguneroko errealitatean gertagaitzak edo urrunekoak sentitzen ditugun. Ondorio horiek gure oraina eta etorkizuna iluntzen dute, hala nola glaziarrak desizoztea, itsas‑maila igotzea, muturreko fenomeno meteorologikoen maiztasuna, baso‑suteen maiztasuna eta bortizkeria, edota Esne Bideko Orionen besoan flotatzen duen puntu urdin argi honetan gurekin bizi diren hartz zuriak edo bestelako espezie biologiko asko desagertzea ere. Horrez gain, kezkagarria da klima‑krisiak zuzenean eragiten diola tamalez oso egunerokoa den gai bati: pandemien arriskuari.

Izan ere, nabarmena da lotura zuzena dagoela klima‑aldaketaren eta pandemia‑arriskuaren artean. Zentzu horretan, aipatu behar da klima‑aldaketak gaixotasun infekziosoa harrapatzeko arriskua areagotzen duela. Gaixotasun horiek zenbait fenomenoren ondorioz sor daitezke, esaterako, uholdeak, patogenoen bektoreen kokapen geografikoa aldatzea (adibidez, eltxoak, kaparrak), bakterio patogenoak daramatzaten intsektuen harrapakari naturalak desagertzea, edo gaur egun glaziarretan edo permafrostean latentzia-fasean dauden eta gure immunitate‑sistemarako ezezagunak diren bakterioak eta birusak aktibatzea.

Halaber, bizitzen ari garen krisi klimatikoak eragindako ingurumen‑disfuntzioak, bai eta disfuntzio abiotiko eta biotikoen presentziak ere jarrera‑, ohitura‑ eta aldarte‑aldaketak eragiten dituzte batzuetan, eta, horiek arrisku sanitarioak sortzen dituzte. Esaterako, bero‑boladetan zehar ohikoa da putzu, iturri, ibaietan edo beste ur‑ingurune batzuetan bainatzea, eta, ondorioz, uraren bidez transmititutako gaixotasun infekziosoak harrapatzeko arriskua areagotzen da. Horrez gain, komunikabideetan, eta, ondorioz, gure gizartean atentzioa ematen duen fenomenoa dira bero‑boladei, bai eta krisi klimatikoari lotutako estresa ere. Fenomeno horiek sortzen dituzten eszenatoki eta proiekzio kezkagarriek gaixotasun patologikoak ekar ditzakete, hala nola ekoantsietatea edo solastalgia (ingurumen narriadurak eragindako larritasuna); horiek, aldi berean, bakterio-infekzioei erantzuteko dugun gaitasuna murriztu dezakete, gure immunitate‑sistema alteratzen baita.

Pandemiarik kezkagarrienen artean, aipatzekoa da antibiotikoekiko erresistenteak diren bakterioekin lotutakoak, “pandemia isila” edo “pandemia paraleloa” direlakoak; azken termino horri Covid-19arekin duen antzekotasunagatik eman zaio izena. Antibiotikoekiko erresistenteak diren bakterioen arazoa klima‑aldaketaren garrantziarekin konparatu daiteke, izan ere, mundu mailan ondorioak katastrofikoak ekar ditzake. Antibiotikoekiko erresistenteak diren bakterioen mehatxua dagoeneko oso ezaguna da gure gizartean, izan ere, Osasunaren Mundu Erakundeak aldizka ematen baitu gai horren arriskuaren berri. Hala ere, ez da horren ezaguna krisi klimatikoaren eta antibiotikoekiko erresistentziaren fenomenoaren arteko lotura, nahiz eta batzuetan agerikoak diren. Adibide gisa, tenperatura‑igoerak, askotan, bakterioen metabolismoan azeleratze konkomitantea dakar, eta, ondorioz, bakterio‑erresistentziak garatzeko aukerak gora egiten du. Tenperaturak igotzeak ez du soilik eragiten bakterioen hazkuntza areagotzea: geneen transferentzia horizontala ere eragiten du; hau da, bakterioek erresistentzia horiek ematen dituzten geneak transferitzeko erabiltzen duten mekanismoetako bat.

Bestalde, pentsa liteke klima‑aldaketak eragiten dituen lehorteen ondorioz azienda orainaldian baino denbora luzeagoz ukuiluan utzi beharko dela (euri eskasiaren ondorioz larre gutxi egongo delako), eta, ondorioz, antibiotiko gehiago erabili behar izatea. Horrek, aldi berean, eragiten du presio selektibo handiagoa egotea farmako horien eraginpean dauden bakterioentzat, eta horrek larrialdia eta erresistentziak barreiatzea dakar. Aldi berean, eremu idorretan, lehorteen ondorioz, laborantzak hiriko hondakin‑urekin ureztatzen ari dira, eta ohikoa da ur horietan antibiotikoen hondakinak egotea. Horrez gain, lehorteek ur‑eurien emaria gutxitzen dute, eta, ondorioz, antibiotikoekiko erresistenteak diren bakterioen hondakin‑kontzentrazioa handitzen da hiriko hondakin-uren araztegietako efluenteak jasotzen dituzten ur-ibilguetan.

Zeharka, biodibertsitatean duen eragin kaltegarria dela eta, klima‑aldaketak pandemia‑arriskuari ere eragin diezaioke. Neurri handi batean, klima‑aldaketa naturaren ikerketa gehien goibeltzen duen errealitate biologikoaren erantzulea da; izan ere, bizi garen garai honen ezaugarria da, tamalez, espezieak betiko desagertzen ari direla. Aldi berean, galera biologiko horrek gizakion patogeno zoonotikoekiko dugun esposizioa areagotzen du. Balizko arrazoi bat da espeziak desagertzen diren egoeretan, espezie handienek eta bizi‑historia luzeagoa dutenek desagertzeko arrisku handiagoa dutela; bestalde, espezie txikiak eta bizi‑historia laburragoa dutenak, areagotzeko joera dute. Aldi berean, interpretatu behar dugu bizitza azkarreko espezieak patogeno zoonotikoak, eta, bereziki, birusak transmititzeko joera handiagoa dutela. Ikerketa askok erakutsi dute patogenoak transmititzeko aukera handiagoa dagoela biodibertsitatea galtzen den egoeretan, esaterako, bizitzen ari garen planetaren degradazioaren, eta, bereziki, klima‑aldaketaren ondorioz. Biodibertsitatearen galeraren eta gaixotasun zoonotikoen arriskuaren arteko lotura azaltzen duen faktore bat “diluzio efektua da”. Kontzeptu horrekin bat, biodibertsitateak gaixotasun infekziosoen arriskua gutxitu dezake diluzio‑efektu baten bidez; non hainbat komunitatetan bizi diren espezieek dibertsitateak behera egiten duenean, kalitate handiko patogenoen ostalariak diren espezieen eragina “diluitzen duten”. Errealitate biologikoan kasuistika eta salbuespen asko dauden arren, gero eta ebidentzia gehiago dago talde taxonomiko batzuk patogeno zoonotikoen iturri eta gordailu direla, eta taxon horiek biodibertsitatea gutxitzen denean egin ohi dute aurrera.

Gainera, klima‑aldaketari lotutako ingurumen narriadurak animalia, patogeno eta gizakion arteko kontaktuaren intentsitatea areagotu dezake. Adibide gisa, baso‑sute handien ondorioz, batzuetan, animalia espezie basatiak lekualdatu behar dira, eta, horrela, etxeko‑abereekin kontaktuan egon daitezke eta patogeno zehatz batekin kutsa dezakete. Ondoren, etxe‑abere horrek patogenoa pertsonei transmiti diezaieke, eta, ondorioz, gaixotasun berri bat agertzeko arriskua dago.

Baliabide eskasia eta desparekotasun asko dauden mundu honetan (zalantzarik gabe, bi faktoreak lotuta baitaude klima‑aldaketarekin) pertsona askok animalia basatiak kontsumitu edo manipulatu behar dituzte merkatuko eskariei aurre egiteko, eta, ondorioz, pandemia zoonotikoen arriskua sortzen da. Baina gaur ez dugu SARS-CoV-2aren inguruan hitz egingo.